Adwent - PRZYJDŹ PANIE, CZEKAMY!
Liturgiczny okres Adwentu wprowadza nas w trojakie oczekiwanie:
Pierwszy adwent już się dokonał: Pan, Emmanuel, wyczekiwany przez lud Starego Przymierza, narodził się, jak wierzymy, 2000 lat temu w Betlejem. W tęsknotę Izraela, w tajemnicę oczekiwania na Mesjasza, wprowadza nas liturgia drugiej części Adwentu, będącej bezpośrednim przygotowaniem do świętowania Bożego Narodzenia.
Paradoksalnie, jeśli w liturgicznym adwencie oczekujemy przyjścia Chrystusa, to jest On już wśród nas obecny. Do tej Obecności łatwo się przyzwyczaić, dlatego potrzebny nam drugi adwent - tajemnica nieustannie i na nowo ofiarowywanej nam łaski, przyjmowania i spotykania Boga w naszym osobistym życiu. Średniowieczni kaznodzieje mówili o tym przychodzeniu Boga do duszy jako o adwencie cierpliwym, łagodnym i cichym: "Oto stoję u drzwi i kołaczę: jeśli kto posłyszy mój głos i drzwi otworzy, wejdę do niego i będę z nim wieczerzał, a on ze Mną". W tym wymiarze Adwent jest skupionym, lecz radosnym oczekiwaniem, by nie przeoczyć Bożej obecności w naszej codzienności.
Bliskość Dnia Pańskiego, czyli powtórnego przyjścia Chrystusa, akcentuje liturgia pierwszego i drugiego tygodnia Adwentu. W perspektywie tego Dnia nabiera powagi wezwanie do nawrócenia i ewangelicznego czuwania. "Bo oto nadchodzi dzień palący jak piec, a wszyscy pyszni i wszyscy czyniący nieprawość będą słomą, więc spali ich ten nadchodzący dzień, mówi Pan Zastępów, tak że nie pozostawi po nich ani korzenia, ani gałązki. A dla was, czczących moje imię, wzejdzie słońce sprawiedliwości i uzdrowienie w jego skrzydłach" (Ml 3, 19-20).
Teksty liturgiczne Adwentu ukazują postacie Starego i Nowego Testamentu, przez których życie i działalność Bóg zapowiadał i przygotowywał świat na przyjście Jego Syna, m.in. Maryję, Jana Chrzciciela, Izajasza.
Adwent to czas radosnego oczekiwania na spotkanie z Panem i przygotowania się do niego przez pokutę i oczyszczenie. Dlatego Kościół zachęca do udziału w rekolekcjach, przystąpienia do sakramentu pokuty i pojednania. Adwent nie jest w sensie ścisłym, czasem pokuty, tak jak na przykład Wielki Post, ale jest okresem pobożnego i radosnego oczekiwania.
W czasie całego Adwentu, poza niedzielami i uroczystością Niepokalanego Poczęcia NMP (8 grudnia), odprawiane są Roraty. Są to Msze święte ku czci Najświętszej Maryi Panny, odprawiane bardzo wczesnym rankiem. Ich nazwa pochodzi od łacińskich słów pieśni często śpiewanej na ich początku - Rorate caeli desuper (Spuśćcie rosę, niebiosa). Najstarsze ślady Rorat w polskiej tradycji pochodzą z XII w. W czasie Rorat przy ołtarzu znajduje się dodatkowa, ozdobna świeca - symbolizuje ona obecność Maryi. Eucharystia rozpoczyna się przy zgaszonych światłach; zapalają się one dopiero podczas uroczystego hymnu "Chwała na wysokości Bogu".
Czym jest Adwent i jaka jest jego główna treść? Najpierw pokrótce prześledźmy jego pochodzenie. Uroczystość Narodzenia Pańskiego powstała już w pierwszej połowie IV w. (niektórzy sądzą nawet że obchodzono ją w Rzymie jeszcze w wieku III), ale przez całe dwa wieki nie poprzedzał jej żaden liturgiczny czas przygotowania.
Pierwsze pewne wzmianki o specjalnym liturgicznym czasie poprzedzającym Narodzenie Pańskie pochodzą z VI w. Początkowo czas ten nie miał jakiejś swojej specyficznej nazwy, mówiono po prostu o kolejnych niedzielach “przed Narodzeniem Pańskim”. Rzeczownik “adventus” (przyjście) stosowano w odniesieniu do przyjścia Chrystusa, zarówno tego pierwszego, które dokonało się we Wcieleniu, jak i tego oczekiwanego na końcu czasów. Z czasem pojęciem tym nazwano sam liturgiczny czas poprzedzający Narodzenie Pańskie. Gdy chodzi o treść Adwentu, właściwie od samego początku przeplatały się w sposób nierozłączny dwa motywy: wspomnienia pierwszego przyjścia Chrystusa i eschatologicznego oczekiwania na Jego powrót. Trzeba przy tym koniecznie podkreślić że w rycie rzymskim Adwent nie miał charakteru pokutnego. W perspektywie ostatecznego przyjścia Chrystusa akcentowano oczekiwanie, gotowość i nadzieję. Nieco inaczej traktowano Adwent w liturgii galijskiej, gdzie okres ten był traktowany przede wszystkim jako czas nawrócenia i pokuty w oczekiwaniu na dzień Sądu Ostatecznego. Kiedy w czasach karolińskich (VIII-IX w.) liturgia rzymska została przyjęta na terenie Galii, również i w rycie rzymskim Adwent nabrał pewnego kolorytu pokutnego (fioletowe szaty liturgiczne, brak hymnu “Chwała na wysokości”), co nie dotykało jednak treści modlitw i czytań liturgicznych.
Obecnie Adwent rozpoczyna się w niedzielę przypadającą między 27 listopada a 3 grudnia, stąd długość tego okresu jest różna. Jak czytamy w Ogólnych normach roku liturgicznego i kalendarza (nr 39), “Adwent ma podwójny charakter. Jest okresem przygotowania do uroczystości Narodzenia Pańskiego, przez którą wspominamy pierwsze przyjście Syna Bożego do ludzi. Równocześnie jest okresem, w którym przez wspomnienie pierwszego przyjścia Chrystusa kieruje się dusze ku oczekiwaniu Jego powtórnego przyjścia na końcu czasów. Z obu tych względów Adwent jest okresem pobożnego i radosnego oczekiwania”.
Warto podkreślić że te dwa aspekty Adwentu ściśle się ze sobą łączą i nie jest właściwe ich radykalne rozgraniczanie. Czasami słyszy się lub czyta w różnych komentarzach, że pierwsza część Adwentu (do 16 grudnia) poświęcona jest wyłącznie oczekiwaniu eschatologicznemu a druga część (od 17 do 24 grudnia) przygotowaniu do uroczystości Narodzenia Pańskiego. Tak stanowcze rozróżnianie jest trochę sztuczne i nie znajduje odzwierciedlenia w samej liturgii Adwentu. To prawda że w pierwszej części mocniej jest zaznaczone oczekiwanie na powrót Chrystusa na końcu czasów a w drugiej bardziej akcentuje się oczekiwanie na narodziny Chrystusa, niemniej jednak obydwa tematy są obecne tak w pierwszej jak i drugiej części. Doskonale możemy to uchwycić słuchając np. dwóch prefacji adwentowych. Pierwsza z nich obowiązuje do 16 grudnia, druga od 17 do 24 grudnia. Obydwie wspominają o dwu przyjściach Chrystusa, inaczej tylko rozkładając akcenty. Dwa przyjścia Chrystusa to kolejne etapy tej samej historii zbawienia. Powrót Pana na końcu czasów dopełni to co dokonało się podczas Jego pierwszego przyjścia.
Warto też zauważyć, że w cytowanym wyżej fragmencie mowa jest o radosnym oczekiwaniu. Adwentu nie zaliczamy do dni pokutnych. To prawda że z oczekiwaniem eschatologicznym łaczy się wezwanie do czujności i nawrócenia, ale duchowym klimatem dominującym podczas Adwentu jest nadzieja, tęsknota i radość. Fioletowy kolor szat liturgicznych w Adwencie wyraża tęsknotę a powstrzymanie się od śpiewu hymnu “Chwała na wysokości” sprawia że może on tym mocniej wybrzmieć w samą uroczystość Narodzenia Pańskiego.
Adwent obejmuje cztery niedziele. Czytania niedzielne są ułożone w cyklu trzyletnim (A-B-C). Dominującym tematem pierwszej niedzieli jest czujność wobec spodziewanego powrotu Chrystusa. W drugą niedzielę słyszymy z kolei wezwanie św. Jana Chrzciciela do przygotowania drogi dla Pana. Z kolei wiodącym tematem trzeciej niedzieli nadejście czasów mesjańskich i wiążąca się z tym radość. Warto tu podkreślić, że niedziela ta tradycyjnie nosi nazwę “Gaudete”, od początkowych słów mszalnej Antyfony na wejście “Gaudete in Domino” - “Radujcie się w Panu” (Flp 4, 4). W dniu tym wolno użyć szat koloru różowego zamiast fioletowego. Kolor różowy jest jak jutrzenka zapowiadająca rychłe nadejście dnia. Dla nas tym oczekiwanym dniem jest Jezus Chrystus. Czwarta niedziela Adwentu przypada zawsze między 17 a 24 grudnia i podejmuje temat Wcielenia Syna Bożego, przygotowując w ten sposób do celebracji Narodzenia Pańskiego. Jako pierwsze czytanie, tak w niedziele jak w dni powszednie czyta się najczęściej fragmenty Księgi Izajasza, z uwagi na liczne u tego proroka akcenty eschatologiczne i mesjańskie.
Od 17 do 24 grudnia w ramach śpiewu przed Ewangelią Kościół modli się tzw. wielkimi antyfonami adwentowymi, których autorstwo tradycja przypisuje św. Grzegorzowi Wielkiemu. Antyfony te, posługując się obrazami i symbolami biblijnymi, wyrażają żarliwą tęsknotę i oczekiwanie na Chrystusa.
Dwie postacie biblijne szczególnie ważne w Adwencie to św. Jan Chrzciciel i Maryja. Osoba Jana Chrzciciela pojawia się w Ewangelii 2. i 3. niedzieli Adwentu, Maryja natomiast w Ewangelii 4. niedzieli oraz w kilku Ewangeliach w drugiej części Adwentu. Wspomina o nich także 2. prefacja adwentowa. Obecność tych postaci w liturgii Adwentu jest zrozumiała. Zadaniem Jana było przygotowanie ludu na przyjście Mesjasza. Jego wezwanie do przygotowania dróg dla Pana jest zawsze aktualne, nie może go więc zabraknąć w Adwencie, gdy w sposób szczególny akcentuje się temat oczekiwania na Chrystusa. Maryja zaś jest osobą która sama przeżyła swój bardzo szczególny Adwent i jest wzorem człowieka oczekującego Pana. Maryjny wymiar Adwentu jest podkreślony dodatkowo tradycją Mszy roratniej oraz obecnością w Adwencie uroczystości Niepokalanego Poczęcia, która jednak weszła do liturgii pod datą 8 grudnia bez związku z tym liturgicznym okresem.
Stosunkowo młodą tradycją jest zwyczaj umieszczania w kościołach wieńca adwentowego z czterema świecami, zapalanymi w kolejne niedziele. Jest to zwyczaj pochodzący z Niemiec, z kręgów protestanckich. Wieniec symbolizuje wspólnotę Kościoła zgromadzoną w oczekiwaniu na Pana.
ks. Maciej Zachara MIC